Javascript’te İşlemler (Operator) 1

Program yazmanın amacı, bilgisayara işlem yaptırtmaktır. Javascript de bu açıdan farklı değildir: bir değişkenin değerini alırsınız, bir işlemden geçirirsiniz; sonra ortaya çıkacak yeni değeri ya bildirirsiniz, ya da yeni bir işlemde kullanırsınız. Tabiî herşey bu kadar kolay olsa idi, herkes programcı olurdu. Herkes programcı olmadığına göre, söz gelimi "bir değişkeni almak" için önce değişkenin değerinin nereden ve nasıl elde edileceğini bulmanız gerekir. Ayrıca yukarıda öğrendik ki, Javascript programları Browser’ın pencere nesnesine veya penceresinde de görüntülediği belge nesnesinin bir unsuruna hitaebeder. Dolayısıyla hangi nesnenin ne gibi nitelikleri olduğunu öğrenmemiz gerekir ki, işleme tabi tuttuğumuz değerleri bu unsurların işine yarayacak şekle getirelim.

Javascript, eline verdiğiniz değişkenin türüne ve değişkenin değerine göre dört tür işlem yapar. Şimdi bunları sırasıyla ele alalım:

Atama (Assignment) İşlemleri:

Javascript’te en sık yapacağınız işlem, bir değişkene bir değer atama işlemidir: "Adı" adlı değişkenin değeri "Mustafaı" olsun! "Soyadı" adlı değişkenin değeri "ozkan" olsun, gibi. Ve tahmin ettiğiniz gibi bunu eşittir (=) işaretiyle yaparız:

Javascript, bir eşittir işaretiyle karşılaştığında, önce işaretin sağına bakar ve değeri okur; sonra işaretin soluna bakar ve bu adın, meşru bir değişkene ait olup olmadığını ve bu adla bilgisayarın belleğinde bir yer açıp açamayacağını belirler. Eğer işaretin solundaki isim, meşru, yani önceden tanımlanmış veya değeri belirlenmiş bir değişkene ait ise, o değişkenin bilgisayarın belleğindeki adresine işaretin sağındaki değeri yazar. Değişken ismi yeni bir meşru isme aitse, Javascript bu değişkeni "initalize" eder, yani hem yer açar, hem de içine değerini yazar. Değişken ismi kabul edilebilir nitelikte değilse, yani söz gelimi altı çizgi (_) dışında bir işaretle veya rakamla başlıyorsa, içinde boşluk varsa, veya yasaklı kelimelerden biri ise, Javascript hata mesajı verir.

Bu noktada sık yapılan bir hata, başka bir programlama dilinden kalma alışkanlıkla değişkeni sağa, değeri sola yazmaktır: hakki = adi, gibi. Javascript bu durumda da hata mesajı verir; çünkü "hakki" değişkenine "adi" değerini atamak için, sayı olmayan bu alfanümerik değerin ya tek, ya da çift tırnak içine yazılması gerekir.

Javascript’te bir değişkene değer atarken, bu değeri mevcut bir veya daha fazla değişkenden de alabilirsiniz:

Aritmetik İşlemleri:

İşte lisede matematik dersinde kaytarmamış olduğunuza şükredeceğiniz noktaya geldik: Javascript (veya başka herhangi bir programlama dili) siz formülünü vermedikçe hiç bir hesabı yapamaz; ama dünyanın en çapraşık, en karmaşık formülünü de verseniz, sonucu (bilgisayarınızın hızı ile orantılı olarak) hesaplar.

Tabiî, Javascript, dört temel işlemi yapabilir. toplama işlemini artı işaretiyle (+), çıkartma işlemini eksi işaretiyle (-), çarpma işlemini yıldız (asterisk, *) işaretiyle, ve bölme işlemini düz bölü işaretiyle (/) yaptırırsınız.

Javascript, artı işaretini gördüğü zaman, işaretin hem sağına, hem de soluna aynı anda bakar ve bulduğu iki değeri, sayı ise toplar, alfanümerik ise sağdakinin soldakinin arkasına ekler:

x = 3 + 4

Javascript, bu işlemin sonucu olarak x adlı değişkene 7 değerini atar. Fakat kimi zaman, bir değişkenin mevcut değerini (sıfır bile olsa) belirli bir miktarda arttırmak isteyebilirsiniz. Yani Javascript’e "x’in mevcut değerine 3 ekle!" demek isteyebilirsiniz. Bunu, "x = x + 3" diye ifade ederiz. Eğer arttırılacak miktar 1 ise, bunu daha kısa yazmak da mümkündür: ++x.

Javascript çıkartma işleminde de aynı kuralları uygular:

Değişkenleri 1 arttırma veya 1 eksiltmeye yarayan kısaltmanın üzerinde biraz duralım. İlerde bol bol örneklerini göreceğimiz gibi, Javascript programlarınızda bazı değişkenleri sayaç olarak kullanmak isteyebilirsiniz. Bir işin sonuna geldiğimizi bilebilmek için, diyelim ki 12 kişilik bir adres listesini Javascript’e okutup, sayfaya bir tablo çizdiriyorsak, Javascript’e listenin sona geldiğini belirtebilmek için sayaç rakamı 12 veya 0 oldu ise durmasını emretmek zorundasınız. Bu durumda sayaç olarak kullandığınız değişkenin değerini, her adres okunduğunda 1 arttırmak veya 1 eksiltmek, en kestirme yoldur. Diyelim ki, x’in orijinal değeri 12. Javascript x-- veya --x işlemini gördüğü anda, 12’den 1 çıkartacak ve x’in yeni değeri olarak 11’i atayacaktır. Aynı şekilde ilk değer sıfır ise, x++ veya ++x işlemini gördüğü anda x’in yeni değerini 1 yapacaktır.

Toplama ve çıkartma işlemlerinde yapabileceğiniz başka bir kısaltma ise şöyle yazılır:

Bu bölümü bitirmeden önce, bir sayının değerini negatif yapmaktan da söz edelim. Bir değişkene negatif değer atamak için, sayının önüne eksi işareti koymanız yeter: x = -5 gibi. Bir değişkene başka bir değişkenin değerini negatif olarak atamak istiyorsanız, x = -y gibi yazabilirsiniz. y değişkeninin değeri zaten negatif ise, x’e atanan değer pozitif olur.

Belki belirtmek bile gerekmez ama, Javascript, bölü işaretinin solundaki sayıyı, sağındaki sayıya böler; yıldız (asterisk) işaretinin sağındaki ve solundaki sayıları birbiri ile çarpar.

Javascript, alfanümerik değerlerle çıkartma, çarpma ve bölme işlemleri yapmaz; sonucun yerine "NaN" (Not a Number, Sayı Değil) yazar.

Karşılaştırma İşlemleri:

Javascript dahil, bütün bilgisayar programlarının ortak özelliği, programın bir noktada karar vermesidir: "Filanca değişken şu değerde ise, falanca değişken ile şunu yap; o değerde değil de, bu değerde ise bunu yap!" gibi. Bu tür komutlarda Javascript, sözünü ettiğiniz değişkenin değerini bulup, onu verdiğiniz bir başka ölçütle karşılaştıracak ve varacağı sonuca göre emrettiğiniz işi yapacaktır. Dolayısıyla Javascript’te bir takım karşılaştırma işlemlerine ihtiyacınız var demektir.

Javascript’in karşılaştırma operatörleri genellikle "if" (eğer..ise) ifadesiyle birlikte kullanılır; ve bu soruyu soran satıra "true" (doğru) veya "false" (yanlış) sonucunu verir. Önce, bu işlemleri yaptırtan operatörleri ve işlevlerini sıralayalım: